Küba’nın başşehri Havana’da vazife yapan ABD’li casuslar ve diplomatlar 2016’da tuhaf bir hastalığa tutuldu. Hastalar tuhaf sesler duyuyor, başlarının içlerinde ve kulaklarında ağır basınç hissediyor, baş ağrısı, mide bulantısı, baş dönmesi üzere şikayetler yaşıyordu.
Bazıları iki metalin birbirine sürtünmesine benzeyen bir ses duyduğunu söylüyor bazıları duyduğu sesi bir ağustosböceği sürüsüne benzetiyordu. Kelam konusu tuhaflıkları yaşayan kişi “hedeften kaçmak” için yer değiştirmeye çalıştığında duyduğu ses ve hissettiği basınç bir anda kesiliyordu. Lakin fizikî semptomlar günlerce (hatta daha sonra anlaşıldığı üzere yıllarca) devam edebiliyordu.
Hastalığın ismi görüldüğü yer hasebiyle Havana Sendromu oldu. Birinci olayları tedavi eden hekimler, tüm semptomları açıklayan bir teşhis koyamamıştı. Bu nedenle yaşananları direkt “The Thing” yani “Şey” diye isimlendirenler da vardı.
2017 yılının sonlarına gerçek tıpkı belirtileri bu kere Çin’in Guangzhou kentindeki ABD konsolosluğunda vazifeli diplomatik memurlar yaşamaya başladı. O memurlardan biri olan Mark Lenzi, ailece yaşadıkları rahatsızlıklara neyin sebep olduğunu bilmiyordu. Lakin baş ağrılarının başlamasından sonra kendisi üzere konsoloslukta çalışan kapı komşusunun, sıhhat meseleleri nedeniyle apar topar ABD’ye tahliye edildiğini öğrendi. Bayanı arayıp ne olduğunu sorduğunda “Bana beyin hasarı teşhisi kondu. Küba’da olan şeyin aynısı” karşılığını aldı.
Lenzi, ailesi ve 10-12 bireyle birlikte 2018 yılında Çin’den tahliye edilerek ABD’de tedavi altına alındı. Bu olay Havana Sendromu’nın Küba’nın başşehri dışında birinci görülüşüydü. Akabinde olaylar peş peşe geldi…
Mark Lenzi
MOSKOVA, LONDRA VE BİRÇOK FARKLI ÜLKE
Aralık 2017’de üst seviye bir CIA yetkilisi, Rusya’nın başşehri Moskova’da kaldığı otel odasında açıklanamayan ani bir baş ağrısı ve mide bulantısı yaşadı. 2019 ortalarında bu defa resmi temaslar için Londra’da bulunan iki Beyaz Saray çalışanı, Buckingham Sarayı’ndan birkaç sokak uzaktaki bir otelde, başlarında ağır basınç hissettikleri bir rahatsızlık geçirdi.
Bir sonraki yıl, ABD Savunma Bakanlığı bünyesinde vazifeli bir çalışan, “Rusya tesirinin ağır olduğu” açıklanmayan bir ülkede araç kullanırken, kafatasında ani akut bir ağrı hissettiğini bildirdi. Çalışanın çocuğu da o sırada art koltukta oturuyordu ve ebeveyninin ağrıyı hissettiği anda o da acı içinde çığlık atmaya başlamıştı.
Temmuz 2021’de Avusturya’nın başşehri Viyana’da misyon yapan 25 kadar istihbarat vazifelisi ve diplomatın, Havana Sendromu’na emsal semptomlar yaşadıkları ortaya çıktı. Bu olay o güne kadar Küba dışında görülen en büyük Havana Sendromu hadisesiydi.
Havana Sendromu’yla irtibatlandırılan bu hadiseler günden güne artıyordu. Havana Sendromu’na dair birinci kapsamlı haber, Kasım 2018’e New Yorker’da yayımlanan “Havana Sendromu’nun Esrarı”ydı. O günden beri de gizemli hastalık ABD’nin gündeminden bir an bile düşmedi.
Bu hastalık nedeniyle birçok çalışan mesleklerine son vermek zorunda kaldı, ağır hastane faturalarıyla yüz yüze geldi ve ağır fizikî ve duygusal acılar yaşadı. Öteki yandan “Havana Sendromu nedir? Gerçek midir hayal midir? Gerçekse sebebi nedir ya da kimdir? ABD’ye düşman ülkelerin bir saldırısı mı? Şayet öyleyse nasıl bir silah kullanılıyor? ABD hükümeti neden bu denli vakittir bu gizemi çözemedi?” üzere sorulara ait açıklamalar yıllardır spekülasyon seviyesinde kaldı.
ABD’nin Havana temsilciliği
ABD İSTİHBARATI KELAMINI SÖYLEDİ
The Washington Post’un bugün yayımladığı bir istihbarat raporu, Havana Sendromu’yla ilgili tartışmalarda ABD’nin resmi tutumunu ortaya koydu.
ABD’nin beş istihbarat kurumunun yıllar süren değerlendirmelerinin sonucu olan raporda gizemli hastalığın, yabancı bir ülkenin ataklarından kaynaklanıyor olmasının çok düşük bir ihtimal olduğu belirtildi.
Habere nazaran, CIA’in ve öteki istihbarat kurumları, uzun vakittir dünyanın dört bir yanındaki ABD misyonlarında görev yapan diplomatların, istihbarat vazifelilerinin ve başka işçinin yaşadığı tuhaf ve acı verici belirtilerin sırrını ortaya çıkarmaya çalışıyordu.
Havana Sendromu’nu yaşayanların değerli bir kısmı kasıtlı bir taarruz kurbanı olduğunu öne sürüyor. Hücumun kaynağının Rusya ya da öbür bir düşman ülke olabileceği görüşü de epey yaygın. Lakin The Washington Post’a konuşan ve raporun detaylarına vâkıf iki istihbarat yetkilisi, istihbarat kurumlarının vardığı sonuçların bu görüşlerle neredeyse taban tabana zıt olduğunu belirtti.
1000 KADAR HADİSE İNCELENDİ
ABD idaresi Havana Sendromu sözü yerine “anormal sıhhat olayları” terimini kullanıyor. Kelam konusu rapor yedi istihbarat kurumunun Antarktika dışında her kıtada gözlemlenmiş 1000 kadar olağandışı sıhhat olayını değerlendirmesine dayanıyor.
Gazeteye konuşan kaynaklara nazaran, bu kurumlardan beşi semptomların sebebinin yabancı bir düşman olmasının “çok düşük ihtimal” olduğu sonucuna vardı. Bu bağlamda hem güdümlü güç silahlarıyla yapılan akınların hem de kasıtsız bir biçimde insanların hasta olmasına neden olan elektronik izleme sistemlerinin kelam konusu olamayacağı sonucuna varıldı. Rapor şimdi kamuoyuyla paylaşılmadığından, gazeteye konuşan kaynakların isimleri de açıklanmadı.
Geri kalan iki istihbarat kurumundan biri yabancı parmağının “düşük ihtimal” olduğu sonucuna varırken, bir öbür kurum da bu bahiste çekimser kaldı. Fakat hiçbir kurum, “Yabancıların müdahalesi ihtimali çok düşüktür” sonucuna itiraz etmedi.
Vakaların değerli bir kısmı evvelce var olan sıhhat problemleriyle ya da çevresel ve öbür faktörlerle açıklanıyor. Örneğin baş ağrılarının sebebinin ofis binalarındaki havalandırma sistemlerindeki tıkanıklıklar olabileceği belirtiliyor.
“HİÇBİR ŞEY YOKTU”
Yetkililere nazaran, istihbarat kurumları üstte bahsedilen hadiseleri kıymetlendirerek ortalarında bir ilişki olduğunu gösteren iştirakler ve belirtiler aradı lakin bulamadı. Bir düşmanın radyo dalgaları ya da ultrasonik ışınlar üzere güdümlü güç silahları kullandığına işaret eden isimli tıp meczupları ya da pozisyon bilgiler de elde edilemedi. Hatta kimi olaylarda, belirtileri yaşayan bireyler direkt görüş alanında bile olmadığından güç silahlarının kullanılmış olma ihtimali neredeyse hiç yoktu.
Gazeteye konuşan kaynaklardan biri “Hiçbir şey yoktu” derken, ortalarında Rusya’nın da bulunduğu yabancı ülkelerin önderlerinin hiçbirinin bu semptomları açıklayabilecek bir akın hakkında bilgi sahibi olmadığını ve bu türlü bir buyruk vermediğini belirtti.
İkinci kaynak ise uzun vakittir birlikte çalıştığı arkadaşlarının hastalanmasıyla ilgili “gizemin” kendisini de kızdırdığını belirterek, “Analistler aylarca dataları inceledi, paydaşlıklar aradı, yeni tahlil metotları geliştirdi ancak hiçbiri tek bir makul açıklama bulamadı” dedi.
İki yetkili de istihbarat kurumlarının yeni fikirlere ve kanıtlara açık olduğunu da kelamlarına ekledi. Örneğin bir yabancı düşmanın bir güç silahı geliştirmeyi başardığı tarafında delillerin ortaya çıkması halinde analistlerin değerlendirmelerini gözden geçirmeleri de kelam konusu olabilir.
Çok sayıda bilim insanı ve ABD’li eski yetkili, Rusya’nın mikrodalgaları izleme ve silah üretme gayesiyle kullanma çalışmalarını uzun yıllardır sürdürdüğünü söylüyor. Örneğin ABD’nin eski Rusya Büyükelçisi Jack Matlock, VICE’a, “1950’lerde Moskova’daki büyükelçilikte çeşitli yalıtımlı odalar oluşturmuştuk. Bu odaların emeli, içerideki bilgilerin ışık, ses yahut mikrodalgalar yoluyla dışarı çıkarılmasını önlemekti” diye konuşmuştu. Silah uzmanları ise yalnızca Rusya’nın değil ABD’nin de güdümlü güç silahları üretmek ve geliştirmek için milyonlarca dolar harcadığını belirtiyor. Uzmanlar bunun Soğuk Savaş periyodunda yaşanan silah yarışının bir kolu olduğunu vurguluyor.
CIA YÖNETİCİSİ: SONUNA KADAR ARKASINDAYIZ
Bununla birlikte, gizemli hastalığın ardında Rusya’nın, diğer bir ülkenin ya da devlet dışı bir kurumun olma ihtimaline dair son nokta şimdilik konmuş üzere görünüyor.
CIA Yöneticisi William J. Burns de yaptığı açıklamada, “Analistler kurumumuz tarihinin en büyük ve en ağır soruşturmalarından birini yürüttü. Ben ve kurumumuzun önderleri yapılan çalışmanın ve bulguların sonuna kadar arkasındayız” dedi.
Burns şöyle devam etti:
“Şu hususta katiyetle açık olmak istiyorum: Bu bulgular, ortalarında CIA çalışanları da olan ABD hükümeti işçisinin ve ailelerinin yaşadığı tecrübeleri ve gerçek sıhhat meselelerini sorgulamıyor. Kurumumuzun çalışanlarının sıhhatine ve zindeliğine yönelik her türlü risk konusunda alarm halinde olmaya, bu şahısların bakım hizmetlerine ve hak ettikleri şefkat ve saygıyı görmelerini sağlamaya devam edeceğiz.”
Geçmişte Havana Sendromu yaşamış CIA çalışanı de argümanlarının ciddiye alınmasını sağladığı için Burns’e minnettar olduklarını lisana getirdi.
Ulusal İstihbarat Yöneticisi Avril Haines ise “Söylemeye gerek bile yok ancak bu bulgular çalışma arkadaşlarımızın ve ailelerinin bildirdiği gerçek tecrübeleri ve semptomları sorgulamıyor” sözlerini kullandı.
İlk vakitler Washington bu rahatsızlıkları yaşayan şahıslara kuşkuyla yaklaşmış hatta yaşananları yok sayan bir hal sergilemişti. Birkaç ay evvel VICE’a konuşan bir CIA tabibi, “İlk dakikadan itibaren, ‘Delilik bu. Kız üzere mızmızlanıyorlar. Adam olsunlar biraz. Alt tarafı gerilim bu’ diyen meslektaşlarım oldu” diyordu. Hekim, Havana Sendromu yaşadığını açıklamasının akabinde CIA’deki tüm meslektaşlarının kendisine sırt çevirdiğini, onu ve başka hastaları numara yapmakla, akli istikrarlarını yitirmekle ve zayıflıkla suçladığını belirtiyor ve ekliyordu: “CIA’in hali, istihbaratçıların o meşhur ‘Her şeyi reddet, hiçbir şey kabul etme, karşı suçlamalarda bulun’ kelamını yansıtıyordu. Tabiplerin, hastaların ve öbür herkesin prestijini zayıflatmak için karakter suikastları düzenlediler.”
SONUÇLARDAN TATMİN OLMAYANLAR DA VAR
Rapor kapsamında bir düşmanın elinde güç silahı olma ihtimali de değerlendirildi. Kurumlardan beşi buna “çok düşük ihtimal” ikisi ise “düşük ihtimal” kararını verdi.
Geçmişte ABD Dışişleri Bakanlığı ve FBI bir güç silahının kullanımını kanıtlayan kanıtlar elde edememişti. Lakin geçen yıl bir uzmanlar paneli, semptomların bir dış güç kaynağıyla açıklanabileceği sonucuna varmıştı. Panel “atımlı elektromanyetik enerji” kullanan bir dış gücün insanları hasta etmiş olabileceğini tabir etmişti.
Ulusal Bilimler, Mühendislik ve Tıp Akademileri de geçmişte hadiseleri açıklamanın en makul yolunun güdümlü ve atımlı radyo frekansı olduğunu açıklamıştı.
Bu araştırmanın önderi ve uzmanlar panelinin eşbaşkanı David Relman, güç silahı hipotezinin hala geçerli olduğunu belirtti.
The Washington Post, yeni istihbarat raporunun gizemli hastalığa dair resmi bir açıklama olmakla birlikte son kelam olmadığını vurguladı. Çünkü hastalığı yaşayanların temsilcileri ve avukatları raporu, tamamlanmamış olmakla ve şeffaflık yoksunluğuyla eleştirdi. Temsilciler, istihbarat kurumlarından daha fazla bilgi paylaşmalarını ve gözardı edilmiş birtakım ipuçlarını da araştırmalarını talep etti.